Jacques Jordaens, Mozes en zijn Ethiopische vrouw

Mozes is wellicht de grootste profeet uit het Oude Testament. Hij leidt de Israëlieten uit Egypte, dwars door de woestijn, naar het Beloofde Land. Met hulp van God verricht hij wonderen. Hij splijt de Rode Zee open, laat water stromen uit een rots en er valt manna uit de hemel als het voedsel op is. Mozes ontvangt van God ook de Stenen Tafelen met de Tien Geboden. 

Meestal wordt Mozes afgebeeld met de Tien Geboden, als kernverhaal uit de Bijbel. Maar in dit schilderij van Jordaens ligt de focus op de prachtig geklede zwarte vrouw naast hem. Het is zijn Ethiopische echtgenote, die vermoedelijk Seporah heette. Met een krachtig handgebaar lijkt Mozes ons aan te spreken. Mogelijk een oproep om zijn Afrikaanse vrouw als een gelijke te erkennen.

Met zijn linkerhand houdt Mozes alsnog de Tien Geboden vast, maar de inhoud is niet leesbaar. Je ziet enkel de donkere achterkant. In dit schilderij lijkt Jordaens niet de tekst zelf te willen benadrukken, maar vooral de boodschap: de waarde van naastenliefde, ongeacht huidskleur. Een heel modern statement.  

Opvallend: de vrouw van Mozes wordt niet afgebeeld als een Afrikaans stereotype, maar als een échte vrouw met een eigen persoonlijkheid. Ook dit is voor de 17de eeuw verbluffend vooruitstrevend. 

Of Jordaens ooit een Afrikaanse vrouw naar het leven heeft geschilderd, weten we niet. Duidelijk is wél dat hij — net als Rubens — Afrikaanse figuren opmerkelijk menselijk weergaf. De nuances in huidskleur en de individuele trekjes getuigen van respect, terwijl voorgangers en tijdgenoten vaak bleven steken in karikaturen en clichés.  

In 2007 bracht onderzoek een verrassende link aan het licht tussen dit schilderij en een oudere schets van Jordaens. Hoewel de composities sterk verschillen, wijzen opvallende gelijkenissen erop dat de tekening een vroege voorstudie is. Leg je beide naast elkaar, krijg je zicht op Jordaens’ artistieke denkproces. 

We zien een groot kunstenaar die zoekt en nadenkt en zijn eerdere schets zelfs overboord gooit. Om in een nieuwe compositie zijn moderne boodschap nog krachtiger over te brengen.  

In het schilderij plaatst Jordaens de liefde centraal. Hij is een van de weinige oude meesters uit de westerse kunst die kritisch kijkt naar de (toenmalige) verhouding tussen witte en zwarte mensen. Zijn schilderij toont dat er ook 400 jaar geleden al, hoe uitzonderlijk ook, werd geijverd voor gelijkheid. Hij is zijn tijd duidelijk ver vooruit.