Rubens en de tulpentrippers

In Rubens’ tijd raakten veel Antwerpenaren met een beetje geld verslaafd aan tulpenbollen. Liefst zoveel en zo zeldzaam mogelijk. Tulpen straalden luxe en rijkdom uit: ze waren hét visitekaartje van de geslaagde ondernemer. Je moest er wel je portemonnee voor opentrekken. Een zeldzame tulpenbol bemachtigen was een enorme investering.

Tijdens het onderzoek naar de tuin van het Rubenshuis kwam Klara de Antwerpse tulpengekte op het spoor. Ze stuitte op de Antwerpse tulpenbollenclub: een schimmig gezelschap dat een handeltje dreef in de bollen, vlak bij Rubens’ huis. Er werd grof geld verdiend: één bol kon wel 1.800 gulden kosten! Terwijl Rubens’ hovenier Willem ‘maar’ 72 gulden per jaar verdiende. 

In de Antwerpse havenstad was van alles te krijgen. Tulpentrippers scoorden er de Gouda, Viceroy, Anvers en Admirael de Man tot de Oudenaarde, Generael Vereyck, Switsers, Petter, Otto de Man en de Somerschoon. Witte, gele en rode tulpen in één kleur waren al langer op de markt. Maar zo’n exclusieve gevlamde en gestreepte exemplaren? Die waren dé trip van eind jaren 30!  

De handel was niet zonder risico. Bollen werden aan woekerprijzen doorverkocht, zonder dat kopers ze zagen bloeien. Soms bleken ze niet de beloofde kleur of patroon te hebben. Of ze waren uitgedroogd en bloeiden helemaal niet. In 1637 bereikte de tulpengekte haar hoogtepunt. De prijzen werden zo opgedreven dat de markt explodeerde.

De Antwerpse kunstverzamelaar Antonio de Tassis verkocht dat jaar alle bijbollen van zijn moedertulp. Kostprijs: 15.100 gulden. Tuinman Willem zou hier wel 209 jaren voor moeten werken!

Wie zat er in de tulpenbollenclub? Uit een onderzochte notarisbundel komen zeventien rijke Antwerpse bollentrippers naar voren. Opvallend: ze hebben bijna allemaal een link met Rubens. Je hebt Rubens’ bierleverancier Hendrick Stockmans, maar ook verzamelaars Antonio de Tassis, Gaspar Charles en schoonbroer Peter Hannekart. Stuk voor stuk mannen met contacten en geld. Verslaafde gokkers, op zoek naar de volgende botanische high. 

Ze pakten het slim aan. Om ruzie en verklikking te voorkomen, richtten de tulpentrippers een broederschap op ter ere van de Heilige Dorothea. In het lied voor de Heilige Dorothea worden de Antwerpse tulpen bezongen als 'oorspronck aller vreughden'! 

De duistere zaakjes vonden plaats in herberg De Zwaan van brouwer Hendrik Stockmans. Op de huidige Graanmarkt, op amper 200 meter van Rubens’ huis. Onder tafel wisselden de kostbare bollen van eigenaar. Was Rubens één van hen? Uit een notarisdocument over Isabella Brant blijkt dat Rubens nog 60 gulden schuldig was aan brouwer Stockmans voor geleverd bier. Was de drankrekening een dekmantel voor Rubens’ tulpenhandel? Zijn naam duikt niet op in de documenten, maar hij moet er bijna zeker van geweten hebben.

Een ander mogelijk spoor leidt naar de familie. Op 400 meter van De Zwaan stond een imposant barokhuis met een “grooten hove”, bijna even groot als die van Rubens. Daar woonde Rubens’ schoonbroer Peter Hannekart, een invloedrijk lid van de tulpenbollenclub. Bij zijn overlijden bezat hij zes grote schilderijen van Rubens, waaronder ‘De Slag bij Ivry’ uit de collectie van het Rubenshuis. Toen Rubens stierf, werd Hannekart aangesteld als medevoogd van de vijf minderjarige kinderen van Rubens en zijn tweede echtgenote Helena Fourment.

Dé spilfiguur van de club is kunstverzamelaar en kanunnik Antonio de Tassis. Hij liet zich schilderen door Van Dyck en was fan van Rubens’ werk. Ook hij was verslaafd aan zijn tulpen. Uit notarisarchieven blijkt dat hij tussen 1634 en 1637 tulpen en andere bloemen bezat en erin handelde voor veel geld.  

Met al die kostbare bollen lagen er natuurlijk dieven op de loer. Een bolletje was snel meegenomen. Dat wist bloemschilder Philips de Marlier ook. Hij stuurde zijn leerlingen aan om over de tuinmuur te klimmen en in de tuin van zijn buurman de beste tulpen te stelen en ze te vervangen door minder kostbare exemplaren ... 

Tulpentripper Tassis kon er zelfs niet van slapen. Hij was bang voor inbrekers in zijn tuin.

Zat Rubens zelf in de zwarte tulpenmarkt? Dat is voorlopig niet zeker en wordt onderzocht door Klara. Maar dat de louche deals zich vlakbij afspeelden, staat wel vast. En dat hij van tulpen hield ook. Niet alleen in Rubens’ tuin, ook op zijn schilderijen duiken de kostbare bloemen op. In ‘De vier filosofen’ beeldt hij vier tulpen af in een glazen vaas. Twee zijn gesloten, de andere twee verwelkt — een symbool voor vergankelijkheid. Rechts op het schilderij ‘De Wandeling in de tuin’ bloeit een groot perk tulpen. En op de hoed van zijn vrouw Helena? Jawel, een schitterend rood-wit gevlamde tulp!

Van april tot half mei groeien er 1.241 tulpen in de Rubenstuin. Kom de verleidelijke tulp in het echt bewonderen en ervaar het verslavende effect van deze prachtige lentebloem.

In de tuinrondleidingen en lezingen van tuinconservator Klara Alen graaf je samen dieper. De gidsen vertellen je alles over onze tuin.