Peter Paul Rubens, Henri IV in de slag bij Ivry

Ook al werkte Rubens het tafereel over de Franse koning Henri IV tijdens de Slag van Ivry nooit af, je komt ogen te kort voor wat er wél gaande is. Net daardoor geeft dit schilderij je een unieke inkijk in de denk- en werkwijze van de kunstenaar.    

De geharnaste ruiter op het witte paard is niemand minder dan koning Henri IV. ‘Ralliez-vous à mon panache blanc!’ (volg mijn witte vederbos) zou hij zijn manschappen hebben toegeschreeuwd. In tegenstelling tot veel collega-legeraanvoerders ging Henri voorop in de strijd.

Rubens bouwde de gigantische compositie op met losse penseeltekeningen. Sommige al vrij goed uitgewerkt, andere slechts gedeeltelijk. De gehelmde soldaat in het midden blijft daardoor achter met drie armen en twee wapens.    

Aanvankelijk was dit schilderij een cadeau van de Franse koningin Maria de’ Medici aan zichzelf. In 1622 tekende ze een contract met Rubens voor twee reeksen van vierentwintig schilderijen. De eerste ging over haar eigen levensloop, de andere over de heldendaden van haar echtgenoot: Henri IV. De succesvolle koning was 12 jaar eerder vermoord toen hij in een open koets door Parijs reed. Hij maakte een einde aan de hevige burgeroorlog tussen de protestanten en katholieken en deinsde er niet voor terug om zelf het werk op het slagveld op te knappen.  

Wat een eerbetoon moest worden aan een van Frankrijks meest dappere leiders, draaide uit op een sisser. Door strubbelingen aan het hof bleef de reeks over de beroemde veldslag nabij Parijs onafgewerkt.  

Een geschenk voor onderzoekers die zo meer te weten kwamen over Rubens’ manier van werken. Wat was hij nog van plan met het schilderij? Dat we tijdens het creatieproces over Rubens zijn schouder kunnen meekijken, maakt het net zo uniek. 

In het contract voor het ambitieuze project stond vermeld dat Rubens alle figuren zelf moest schilderen. De vechtscènes aan de bovenzijde vertrouwde hij toe aan collega Pieter Snayers, expert in oorlogstaferelen. Rubens bedacht de compositie en liet Snayers eerst zijn deel inschilderen.  

Voor hij aan de slag ging met zijn eigen gedeelte, voorzag Rubens het werk van Snayers met enkele krachtige accenten als finishing touch. Het zou uiteindelijk het enige volledig afgewerkte stuk van het schilderij worden. Een vorige eigenaar sneed het er vorige eeuw af. Het doek was oorspronkelijk dus dubbel zo groot.  

De bedoelde bestemming werd nooit bereikt: het Palais du Luxembourg, het nieuwe optrekje van de koningin bij de Seine in Parijs. De monumentale schilderijenreeks over Henri IV zijn wederhelft raakte wél klaar. Ze toont het leven van Maria de’ Medici van Florentijnse prinses tot koningin van Frankrijk en haar rol als koningin-moeder. De ode aan de omstreden vorstin kun je vandaag bewonderen in het Parijse Musée du Louvre.   

De Slag van Ivry staat op de Topstukkenlijst van de Vlaamse Gemeenschap. De werken op die lijst hebben een uitzonderlijke artistieke en cultuurhistorische betekenis voor Vlaanderen.