Peter Paul Rubens, Adam en Eva

Voordat Rubens in 1600 naar Italië trok, leerde onder meer Otto van Veen hem de kneepjes van het vak. Met het schilderij van Adam en Eva als wondermooi bewijs. Het is een van de weinige overgebleven werken van de piepjonge Rubens.   

Als twintigjarige het bekendste tafereel uit de Bijbel vastleggen op een reusachtig paneel? Rubens durfde. Al kostte het hem wel moeite. Onder meer aan het gelaat en de linkerarm herbegon hij meermaals. Het doel? Eigenheid brengen. Hij wilde vooral tegen de statische personages, koele kleuren en het gedetailleerde landschap van zijn leermeester van Veen in gaan. Rebellie op doek met meer dynamiek en spankracht.  

Vooral de waarschuwende beweging van Adam is een stijlbreuk met leermeester van Veen. Het lijkt alsof de eerste man op aarde zijn echtgenote wijst op haar nakende fout om in de appel te bijten. Met een ultiem handgebaar probeert hij haar te overtuigen om het juiste te doen en zo de zondeval te vermijden. Eigenwijze Eva trekt er zich weinig van aan.  

Rubens ontleende de compositie aan een prent van Marcantonio Raimondi naar Rafaël, maar gaf er een geheel eigen twist aan. Het toont het lef van de jonge kunstenaar. Al vond hij het normaal om de kunstenaars die hij bewonderde te proberen overtreffen. Dat was nu eenmaal regel numero uno in de Italiaanse kunst.   

Ook voor de gelaatstuitdrukking van Eva wilde Rubens meer emotie, maar haar profiel bleef eerder klassiek. Ze leunt tegen een boom en houdt zich met haar linkerhand vast aan een tak. Met neergeslagen blik kijkt ze naar de verboden appel, ietwat verscholen in haar rechterhand. Ze heeft duidelijk al besloten wat ze met de appel gaat doen.   

Boven haar kronkelt de slang. Het konijntje voor de vijver met ooievaars, reigers en eenden lijkt een vredige toevoeging aan het aards paradijs, maar stond destijds symbool voor liefde en onkuisheid. Het aapje in het riet verwijst naar ontucht en ijdelheid. Achter Adams rug duikt een Amazone-papegaai op. Een beestenboel die het verhaal van Adam en Eva kracht bijzet.  

De dierensymboliek was eveneens een erfenis van van Veen. Al was Rubens zelf ook een meesterverteller. En dan moest zijn grote reis naar Italië nog starten. Acht jaar lang liet hij er zijn ideeën rijpen in de Italiaanse zon én in het licht van de klassieke oudheid en renaissancekunst. Langer dan de meeste van zijn collega’s en met een blijvende impact op zijn werk.