Kolveniershof

De gilde was de jongste van zes Antwerpse schutterijen, allemaal met hoofdkwartier in de Gildekamersstraat achter het stadhuis. Hier lagen de archieven en werden de officiële vergaderingen gehouden. Door de jaren heen groeide de schuttersgilde steeds meer uit tot een sociale vereniging voor hogere kringen. Met het nieuwe gebouw als oefenterrein en feestzaal. Rubens was er kind aan huis. 

Rubens werd lid van de Kolveniersgilde in het jaar dat hij zijn huis met grond kocht, dat grensde aan het terrein van de gilde. Het zal een vruchtbare wisselwerking blijken. Twee jaar later schilderde hij 'De Kruisafneming' voor het altaar van de Kolveniers in de Antwerpse kathedraal. Naast 2400 gulden leverde hem dat ook het erelidmaatschap op. Vriend, burgemeester en Kolvenierskopstuk Nicolaas Rockox bekrachtigde die titel met een zilveren ereteken.  

In het Kolveniershof kwamen alle belangrijke artiesten en intellectuelen van de stad samen. Het was voor Rubens het perfecte opstapje om nog dieper door te dringen tot het sociale en culturele leven in Antwerpen. En zo zijn stempel te drukken op de gemeenschap.   

Behalve voor schietoefeningen met hun kolfbussen – de vuurwapens waaraan de gildeleden hun naam dankten – was het nieuwe Kolveniershof ook een plek voor kunst- en cultuurbeleving. Het rijkelijk ingerichte lokaal werd gebruikt voor ontvangsten en banketten.   

In de 18de eeuw was het even de belangrijkste Antwerpse veilingzaal voor de verkoop van schilderijen. Tot de brand op 11 november 1737. De oorzaak van de vlammen? Een ‘pragtig festijn’ ter ere van de verjaardag van de Engelse koning Georges II. Gelukkig was zijne Koninklijke Hoogheid niet aanwezig, want de schade van het incident was vrij groot. Het stadsbestuur vertrouwde de restauratie toe aan de beroemde architect Jan Pieter van Baurscheit, die jaren later ook het Paleis op de Meir ontwerpt. Hij voorzag de brede zuidgevel van een nieuwe gevelbekroning met een fronton, een cirkelvormige opening en consoles.  

De Franse bezetting betekende het einde van de schuttersverenigingen en dus ook van de Kolveniersgilde. Het pand werd in 1798 verkocht als nationaal goed en verdween na enkele verbouwingen in de vergetelheid. Pas na een onderzoek in de jaren 1940 verscheen het terug op de radar als de ideale locatie voor het Rubenianum, een internationaal kenniscentrum over de kunst van Rubens en zijn tijdgenoten.   

Al was daarvoor opnieuw een grondige restauratie nodig. In afwachting gebruikten de Stedelijke Balletschool van Jeanne Brabants en Studio Herman Teirlinck het Kolveniershof als repetitieruimte. Vier jaar na de erkenning als beschermd monument in 1971 startten de aanpassingswerken. Die maakten duidelijk welke delen dateerden van vóór de brand en wat pas nadien werd toegevoegd.  

Naast de restauratie van het historische gebouw tekende architect Jos Gabriëls ook de plannen voor een nieuw gedeelte. Hierin werden vanaf 1981 de collecties, kantoren en leeszaal van het Rubenianum ondergebracht. Het Kolveniershof was nu opnieuw een cultureel en artistiek walhalla voor internationale onderzoekers. Bovendien zakten meer dan twintig jaar lang de Antwerpenaren naar hier af voor de middagconcerten.  

Door de verhuizing van de bibliotheek naar Hopland 13 waait er opnieuw een frisse wind door het Kolveniershof. Het wordt een volwaardig onderdeel van het Rubenshuis waar je vanaf 2030 terechtkan voor workshops, lezingen en andere events.