Rubens de boekenliefhebber

De privébibliotheek van Rubens was een van de grootste van heel Antwerpen. Boeken waren niet enkel een bron van kennis en inspiratie, ze gaven hem houvast en bepaalden mee zijn keuzes. Zowel privé als professioneel. Hij liet tijdens het schilderen zelfs voorlezen uit het werk van bekende klassieke auteurs. Een podcast avant la lettre, zeg maar.  

Hoe weten we nu wat Rubens las? Onder meer brieven naar vrienden verklappen zijn interesse voor actualiteit, architectuur, wetenschap en politiek. Logisch, want op die terreinen wilde hij absoluut mee blijven met de meest recente ontwikkelingen. Vaak besprak hij de boeken in zijn briefwisseling met zijn vrienden in het buitenland of hielpen ze elkaar zeldzame uitgaven op te sporen.   

Ook ophefmakende titels over ‘ketterij’ vroeg Rubens om te bezorgen. Het verraadt zijn belangstelling voor de actualiteit. Omstreeks 1620 tikte hij zo het manifesto van de Amsterdamse Rozenkruizers op de kop, een geheim boek dat met rood stond aangestreept op de zwarte lijst van de katholieke heersers.

Om de klassieke verhalen in zijn schilderijen 100% correct te ‘vertellen’, verzamelde Rubens boeken van antieke Romeinse en Griekse auteurs zoals Vergilius en Ovidius. Op basis van hun teksten ontwikkelde hij visuele ideeën. Opvallend: Rubens bestelde de boeken in de originele taal om het risico op vertaalfouten te vermijden. Hij leerde daarom zelfs Grieks met behulp van een woordenboek.  

Rubens deelde zijn passie voor antieke Romeinse en Griekse auteurs ook met zijn zoon Albert. Die dook regelmatig in de uitgebreide bibliotheek van zijn vader. Op zijn 13de schrijft Albert zelfs een gedicht over Romeinse munten. Het wordt gepubliceerd en maakt van hem de jongste dichter van de stad. 

Koppen van keizers, stoeten, tempels en triomfen,

Zijn ooit vereeuwigd in metaal

Toen Rome, moederstad van mensen en van goden,

Nog onder oude wetten stond.

De vraatzuchtige tijd bedreigt al wat de duistere

Schoot van de aarde in zich bergt.

Ook Rubens’ boekbestellingen en opdrachten voor boekbinders bij de Plantijnse drukkerij bevestigen zijn brede interesse. Van wetenschappelijke werken tot natuurhistorische encyclopedieën. Verscheen er een nieuwe uitgave, dan vond die snel de weg naar zijn boekencollectie. Soms simpelweg omdat het hem intrigeerde, een andere keer als voorbereiding op specifieke artistieke opdrachten. Schilder maar eens een jachtscène, nijlpaardpoten of een bonte specht waar alle details volledig kloppen. Voor het juiste voedsel, uitdagingen in de anatomie of de kleur van de veren gebruikte hij de encyclopedie van Aldrovandi, een Italiaanse natuurkundige.  

Voor de juiste weergave van historische taferelen zoals Hendrik IV in de Slag bij Ivry haalde Rubens dan weer alle mogelijke geschiedenisboeken en reisverhalen in huis. En in het kader van zijn diplomatieke opdrachten had hij een abonnement op het Franse tijdschrift Mercure François, de voorloper van de moderne krant. Maar niet alles draaide om zijn eigen werk. Ook de titels van schrijvende vrienden als Justus Lipsius, Aubertus Miraeus en Jean-Jacques Chifflet prijkten in zijn rekken.   

De privébibliotheek van Rubens was indrukwekkend. Het was zijn internet van papier waar hij dagelijks gebruik van maakte. Met een boekencollectie die maar bleef groeien had Rubens ruimte nodig om zijn boeken te bewaren. Op het einde van zijn leven stonden zijn boeken zelfs opgesteld in een apart huisje aan het huidige Hopland, precies op de plek waar vandaag de nieuwe bibliotheek staat.