Historiek

Na de dood van Rubens in 1640 krijgt zijn woning verschillende eigenaars. Vooral in de tweede helft van de 18de eeuw leidt dat tot een aantal ingrijpende verbouwingen. Gelukkig groeit enkele decennia later het besef dat het woonhuis van Antwerpens beroemdste kunstenaar meer aandacht verdient. Na heel wat pogingen verwerft de stad het pand in 1937 en verbouwt ze het tot een museum. De deuren gaan voor het eerst open in 1946.  

Ruim twintig jaar na de oproep van Antwerps conservator Paul Buschmann krijgt het idee van een onderzoekinstituut voor oude Vlaamse kunst steeds meer vorm. Opvolger Ary Delen heeft het over ‘een Rubenianum’. Het historische Kolveniershof achter het Rubenshuis blijkt de ideale locatie. De stad koopt het pand aan en plant een grondige restauratie. 

Rubenshuis-conservator Frans Baudouin zet zijn schouders onder het Rubenianumproject en start met de aanleg van een bibliotheek en beelddocumentatie. Samen met Roger-A. d’Hulst richt hij in 1959 het Nationaal Centrum voor de Plastische Kunsten van de 16de en de 17de eeuw op. Het doel: onderzoek naar de Vlaamse kunst stimuleren en publiceren.  

Na de dood van de Duitse Rubensexpert dr. Ludwig Burchard slaagt Baudouin erin diens gigantische bibliotheek en archief te verwerven. De familie stelt één voorwaarde: het levenswerk van Burchard postuum realiseren. De opdracht wordt toegewezen aan het Centrum Rubenianum. De levering van de collectie vanuit Londen in drie tot de nok gevulde containers is de officiële start van het Rubenianum, dan nog ondergebracht in het Museum Smidt van Gelder. In 1968 verschijnt het eerste deel van het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard. 

Bijna dertig jaar na de aankoop start de stad Antwerpen met de restauratie van het Kolveniershof en de constructie van een aanpalende nieuwbouw. In 1981 neemt het Rubenianum er zijn intrek en bouwt het een stevige internationale reputatie uit bij onderzoekers en kunsthistorici wereldwijd. De start van een langdurige samenwerking met het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis in 2012 betekent de overgang van analoog documentatiewerk naar online werkprocessen. Een jaar later viert het Rubenianum zijn vijftigste verjaardag met de studiedag Picturing Ludwig Burchard (1886-1960). A Rubens Scholar in Art-Historiographical Perspective, in 2015 vereeuwigd in boekvorm. 

Wanneer het Rubenshuis steeds meer uit zijn voegen barst en kampt met een gebrek aan ruimte, comfort en toegankelijkheid, ontstaat in 2016 het idee voor een verbindend totaalconcept. Het is de voorbode van een samensmelting tussen het museum en het Rubenianum in 2024. Dat laatste verdwijnt als apart instituut, maar leeft (en werkt) voort in de wetenschappelijke bibliotheek van het Rubenshuis.