Anthony van Dyck, Zelfportret

Een portret van schilder Anthony van Dyck uit 1617. Maar van wiens hand? Die van leermeester Rubens of de leerling zelf? Vernieuwend onderzoek gaf voorgoed uitsluitsel: de jonge van Dyck liet zijn bijzondere talent los op zichzelf. Met een verbluffend eindresultaat. Al was dit zelfportret niet zijn eerste selfie. Als tiener legde hij zichzelf ook al vast op doek.  

Het licht- en schaduwspel geeft het iets van een snapshot. De jonge Anthony draait zich bijna toevallig naar de ‘lens’. Lang werd aangenomen dat Rubens deze momentopname vastlegde. Logisch, want zijn leerling beschikte over het unieke talent om precies te doen wat Rubens van hem verwachtte: schilderen in zijn kenmerkende stijl. Niemand deed dat zo geloofwaardig als Anthony en Rubens had dat al snel door. Daarom haalde hij het pas achttienjarige wonderkind aan boord om mee te draaien in zijn atelier.   

Anthony van Dyck was geen gewone leerling van Rubens. Dat blijkt uit de biografie van de neef van Rubens, Filip. Volgens hem werd Anthony zelfs ‘opgenomen in de familie’. Wat dat dan precies betekende, en of hij meeging op tripjes of aan de familietafel at, laten we in het midden. Maar Van Dyck zat in de inner circle. Op de allereerste rij.  

Hoewel volledig in de stijl van Rubens, deden de pose met het gedraaide hoofd en de doordringende blik iets anders vermoeden: dit is een authentieke van Dyck. Grensverleggend onderzoek in samenwerking met Universiteit Antwerpen en KU Leuven bracht bevestiging door het creatieproces nauwgezet te reconstrueren door middel van de analytische beeldtechniek MA-XRF.  

En wat bleek? De hoed maakte geen deel uit van het originele ontwerp, het gelaat was aanvankelijk ronder en de mantel en de kraag toonden eerst nog een stuk bescheidener. Maar echt doorslaggevend was de geschilderde vleugel. Bijna dezelfde als in van Dycks Daedalus en Icarus, waarin hij zijn eigen gezicht verwerkte.  

Toen Van Dyck dit zelfportret schilderde, stond hij op de rand van een internationale doorbraak. Naast thuishaven Antwerpen, vielen ook Genua en Londen als een blok voor zijn portretkunst. Hij voelde zich goed in adellijke kringen en schopte het zelfs tot ridder en hofschilder van de Engelse koning Karel I.   

Die ambitieuze blik is dan ook geen toeval. De wijde mantel met kanten kraag en de naar voor geschoven hoed op zijn goudblonde lokken maken de dandy-look helemaal af. Hij kijkt je recht in de ogen. Alsof hij – speciaal voor jou – zijn penseel even naast zich neerlegt.