Met elke ontdekking van een van de afgebeelde werken in ‘De kunstkamer van Cornelis van de Geest’ leren we iets meer over dit mysterieuze topstuk en de kunstenaars en verzamelaars die hiermee verbonden zijn.
Het landschap van Paul Bril bevindt zich op de vloer aan de rechterkant van Van der Geests hoofd. Het is een van de vele landschappen die uitgestald staan in de kunstkamer en dat doet vermoeden dat het genre Cornelis Van der Geest nauw aan het hart lag. Een voorliefde die de kunstverzamelaar met Rubens deelt.
Het schilderij van Bril was al bekend in een aantal kopieën, maar dat van het Rubenshuis is het enige dat ondertekend is en met zekerheid toegeschreven wordt aan Bril zelf. Tot nu toe moest het Rubenshuis altijd op bruiklenen rekenen om werken te tonen die in de kunstkamer afgebeeld zijn. Nu beschikt het museum zelf over een afgebeeld schilderij. Bovendien bevat de eigen collectie amper landschappen en dat maakt de toevoeging extra kwalitatief.
Wie is Paul Bril?
Paul Bril (1554 – 1626) is een Zuid-Nederlandse kunstschilder van landschappen uit de barokperiode. Na zijn leertijd in Antwerpen reist Bril naar Rome waar hij in het atelier van zijn broer Matthijs gaat werken. Naast fresco’s voor prominente Italiaanse mecenassen, waaronder de paus en kardinaal Federico Borromeo, specialiseert Bril zich ook in kleinschalige landschappen. Zijn naam wordt vanaf dan synoniem voor dramatische landschappen met steile rotsen, mooi omkaderd door bomen en gevuld met kleine figuurtjes en dieren, alom geprezen door verzamelaars uit heel Europa. Interessant om weten: tussen Bril en Rubens bestond een dichte relatie, Rubens werkte bijvoorbeeld een schilderij van Bril in zijn eigen collectie bij. Dat werk bevindt zich nu in het Prado.
De mysteries van de kunstkamer
De kunstkamer van Cornelis Van der Geest is één van de topstukken van het Rubenshuis. Willem Van Haecht, die overigens verre familie was van zowel Van der Geest als van Rubens, schildert het unieke werk in 1628. Op navolgbare wijze toont hij een rijkversierde kamer gevuld van vloer tot plafond met kunstwerken, vooral zeventiende-eeuwse schilderijen. Van Haecht gunt u, de toeschouwer, ook een zeldzame blik op de wereld waarmee een erudiete kunstliefhebber als Cornelis van der Geest zich wenste te associëren. Met een uniek groepsportret van bekende Antwerpse kunstenaars en koninklijke hoogheden laat hij u kennismaken met de toenmalige culturele elite.
De kunstkamer van Cornelis Van der Geest spreekt tot de verbeelding. Het lijkt wel te mooi om waar te zijn en dus rijst de vraag: hoeveel van wat we zien sluit aan bij historische feiten en hoeveel is pure fantasie?
Over fantasie, realiteit of iets daartussen
Geschilderde kunstkamers zijn een Antwerpse specialiteit. Ze bevatten allerlei conventies: van het type kamer en de positie van de ramen en deuren, al dan niet met zicht op een tuin of een andere kamer, tot de keuze van bepaalde kunstwerken die afgebeeld worden. Vaak zijn ze dus een mengeling van realiteit en fantasie.
Sommige van de getoonde werken komen overeen met werken die nog altijd bestaan, andere zijn pure verzinsels. Ook de groepering van de tentoongestelde werken klopt niet altijd. Zo zien we soms schilderijen samengesteld in één kunstkamer, terwijl het geweten is dat ze in het bezit waren van verschillende verzamelaars. Op dezelfde manier zijn de afgebeelde figuren in zulke taferelen soms portretten en soms ook niet.
Over mensen en objecten
Ook het unieke groepsportret in de kunstkamer is één van de ficties in het schilderij. Op de voorgrond zien we figuren zoals Peter Paul Rubens, Anthony van Dyck, Jan Wildens, aartshertogen Albrecht en Isabella, Nicolaas Rockox en zelfs Ladislas Wasa, de toekomstige koning van Polen. Hoewel er bewijs is dat sommigen onder hen de collectie van Van der Geest daadwerkelijk bezocht hebben, vonden die bezoeken op verschillende momenten plaats.
Een ander mysterie is hoeveel van de afgebeelde kunstwerken effectief deel uitmaakten van de collectie van Van der Geest. Helaas is de boedelinventaris van zijn collectie nooit teruggevonden. Toch is er indirect bewijs dat veel van de schilderijen en beelden wel degelijk in zijn bezit waren.
Zo is er een document, geschreven door de kunstenaar David Teniers II, dat bronzen beelden gemaakt door de Vlaamse beeldhouwer Giambologna in de collectie van Van der Geest vermeldt. Zulke kleine beelden ziet u op de tafel vooraan.
Mysterie of niet, met de aankoop van een prachtig landschap door de bekende Vlaamse kunstenaar Paul Bril voegt het Rubenshuis opnieuw een puzzelstuk toe aan het grotere verhaal van ‘De Kunstkamer van Cornelis van der Geest’.
