Palazetto
Rubens liet in de daaropvolgende jaren het huis naar eigen ontwerp verbouwen en uitbreiden met een halfrond, overkoepeld beeldenmuseum, een triomfpoortachtige portiek, een schildersatelier en een tuinpaviljoen. Voor het ontwerp van zijn woning zocht hij inspiratie in de antieke Romeinse bouwkunst en bij beroemde schilders-architecten uit de renaissance. Hij creëerde een Italiaans palazzetto naar het model van de kleine stadspaleizen van Rafaël, die op antieke voorbeelden waren geïnspireer
Toegangspoort en decor
De portiek van Rubens’ woning verbond het bestaande, zestiende-eeuwse woonhuis met het nieuw gebouwde atelier en sloot zo de binnenplaats af. Het bouwwerk was zowel toegangspoort tot de achterliggende tuin als architectonisch decor voor sculptuur. Wat het bouwwerk extra bijzonder maakt, is het gebruik van een aantal opmerkelijke architectonische details die rechtstreeks uit Italië afkomstig waren. Het ontwerp is duidelijk gebaseerd op een Romeinse triomfboog, terwijl de indrukwekkende centrale doorgang direct teruggaat op de Porta Pia, een beroemde stadspoort in Rome van Michelangelo (1475-1564).
Antieke architectuur
De Rubensportiek is ook een bewuste verwijzing naar de antieke architectuur. De twee bucrania of ossenschedels links en rechts bovenaan worden geassocieerd met de 12 werken van antieke held Hercules. Centraal in de portiek houden adelaars guirlandes in hun snavel. Het motief verwijst sinds de renaissance verwijst naar de virtuoso, maar gaat terug tot de klassieke oudheid waar het vaak werd gebruikt als teken van macht. De ramskoppen aan de zijkant refereren naar de gave van het geduld of naar de offerdood van Jezus Christus. Waarschijnlijk kende Rubens ook de astrologische betekenis van de ram, als symbool van de welsprekendheid. Bovendien staat de ram ook voor welvaart, die je verwerft door hard te werken.
Saters leunen op de bogen van de zijdoorgangen in de portiek. De sater, half-mens, half-dier, komt uit de Griekse mythologie. Saters verkiezen anarchie boven orde. Hartstocht boven verstand. Extase boven rust. De sater heeft ook een sterke band met de natuur. Rubens plaatste hen bovenop de bogen van zijn portiek. Deze mythische boswezens begeleiden je van de binnenplaats recht de natuur in. Net als de saters vormen ook de dolfijnen een brug tussen het huis en de tuin. Zij staan symbool voor liefde en erotiek.
De saters houden tekstpanelen op met citaten uit de tiende Satire van Juvenalis. Daarin drijft de Romeinse dichter de spot met de menselijke geldingsdrang. In het Latijnse citaat aan de linkerkant raadt Juvenalis de mensheid aan om zijn lot in handen van de goden te laten. “Laat het aan de goden om ons te geven wat voor ons past en nuttig is,” staat er. “De goden houden meer van mensen dan de mens zelf.” Het citaat op de rechterkant van het paneel wijst erop dat onze menselijke ambities zinloos zijn. Het vertelt ons waar het in het leven écht om draait: ‘Mens sana in corpore sano’. ‘Een gezonde geest in een gezond lichaam’. Juvenalis spoort aan tot verstand en zelfbeheersing. De mens is het gelukkigst als hij zich vrij voelt in zijn hoofd.
Om de functie van zijn huis te benadrukken, plaatste Rubens meer dan levensgrote beelden van de Romeinse goden Mercurius en Minerva boven op de portiek. Minerva, de godin van de wijsheid, verwijst naar Rubens als een geletterd man; een intellectueel, geschoold en gevormd in Antwerpen en Italië. Mercurius is de beschermheer van de schilders, maar ook van diplomaten. Deze functie oefende Rubens aan verschillende Europese hoven uit.
Foto Ans Brys
Rubens als architect
De portiek en het tuinpaviljoen zijn één van de meesterwerken van Rubens. Het zijn zeldzame sporen van Rubens als architect. Vermoedelijk behield Rubens’ woning tot het midden van de achttiende eeuw haar originele aanblik. Maar daarna werd het pand ingrijpend verbouwd. Van Rubens’ originele ontwerp zijn slechts twee onderdelen min of meer intact bewaard gebleven: de portiek en het tuinpaviljoen.
Foto Ans Brys
Restauratie bekroond met internationale prijs
De portiek en het tuinpaviljoen zijn onlangs grondig gerestaureerd. Zij leden aan steenerosie door jarenlange waterinsijpeling. Een combinatie van conserverende en beschermende maatregelen zorgen nu voor een bescherming op lange termijn van tuinportiek en -paviljoen. De portiek is ook bekroond met een glazen luifel, die beschermt tegen neerslag en nieuwe steenerosie en vervuiling voorkomt. Met de restauratie heeft het Rubenshuis één van de ‘Europese Erfgoedprijzen / Europa Nostra Awards 2020’ gewonnen.
